Denkend aan Holland

Stroomafwaarts langs de Waal reizend, laat documentairemaker Jan Wouter van Reijen de rivier in al zijn grootsheid en kleine details zien. Om de zoveel tijd zou je de atlas weer eens moeten openklappen om te kijken naar het ingewikkelde stroomgebied van de Nieuwe, Oude en Bergse Maas, de Waal, de Nieuwe- en Beneden-Merwede. Het lijkt wel alsof je het nooit goed kunt onthouden of dat het stroomgebied zich nooit echt wil prijsgeven. Ook in het echt kun je blijven kijken naar deze machtige rivieren, waarvan er nu één in een documentaire wordt bezongen: de Waal. In denkend aan holland reist documentairemaker Jan Wouter van Reijen (ik wil het niet zien, maar het moet) stroomafwaarts langs de Waal, op zoek naar de kunstenaars die de rivier hebben geschilderd, verdicht of gebeeldhouwd. Zoals veel natuurschilders kunnen ze eindeloos blijven kijken naar de lichtval, de mist of de flauwe schijnsels langs de rivier. Zo kijken is misschien een kunstenaarscliché maar ook bewonderenswaardig, want doe het maar eens, dag in dag uit naar hetzelfde uitzicht turen om de subtiele veranderingen te zien. De één ziet een golf en niets meer, de ander ziet zichzelf erin, "als een puntje in het eeuwige water", zoals een geïnterviewde kunstenares het formuleert. Dat is een belangrijk inzicht maar toch konden de interviews met de kunstenaars net zo goed achterwege worden gelaten. Want die analogieën met mens en tijd kun je zelf ook wel verzinnen. denkend aan holland had kunnen volstaan met de prachtige beelden van de Waal en de schilderijen die eruit voortsproten. De voorlezende dichters als Nicolaas Matsier, Willem van Toorn en K. Michel zorgen al voor genoeg diepgang. Zij borduren voort op Herinnering aan Holland van Hendrik Marsman, het beroemde gedicht uit 1936 waarnaar de titel verwijst.
MestkeverLetterlijke diepgang hebben de kruisende vrachtschepen met namen als Vera, Annabell en Willeke. En passant wordt er in de documentaire allerlei informatie gegeven over het leven langs de rivier en de weerzin tegen de dijkverzwaring waarvoor vele huizen moesten worden opgeofferd. Verschillende kunstenaars vertellen over de overstroming van 1995 toen een kwart miljoen mensen werden geëvacueerd. Eén muziekinstrumentenbouwer weigerde te vertrekken. Terwijl het water bleef stijgen maakte hij op het enige droge stukje op zijn erf een trommel.Woordeloos is de scène met de jutter, die achter elkaar grote lades opentrekt met voorwerpen die ze langs de Waal heeft gevonden, gesorteerd op vorm en kleur. Dat is ook een manier om orde te scheppen in de chaos. Het mooiste beeld is de man die een stuk ijzer de dijk oprolt, als een mestkever, puffend en steunend. "Klaar", roept hij als hij de dijk over is, uit het zicht.Niet iedereen schildert gelukkig de pittoreske kant van de rivier. Aan het eind, op de Maasvlakte, zijn het ook de fabrieken en het schroot die het verdienen om vereeuwigd te worden.

De film de diepgang van de Waal draait dinsdag 16 maart om 20.15 uur in de Poorterij in Zaltbommel en woensdag 17 maart om 20.30 uur in Hollywoud in Woudrichem.