Sporen in het landschap van 750 jaar waterschapsgeschiedenis (deel 1)

Toen ik op het idee kwam om de sporen van 750 jaar waterschapsgeschiedenis in het Land van Heusden en Altena op te zoeken, had ik verwacht dat het een kort lijstje zou worden. Maar stiekem valt er nog veel te ontdekken.

De Kerkewiel in Werkendam

Wat te denken van de Kerkcwiel in Werkendam, die in 1374 ontstond na een dijkdoorbraak? Het beeld van Jacoba van Beieren in de vesting Woerkum, als aanvoerder van de Kabeljauwen direct betrokkene bij de Hoekse en Kabeljauwse twisten. Al dat oorlogsgeweld leidde tot verwaarlozing van de dijken, zo ontstond in 1421 de Sint Elisabethsvloed. Ga vooral kijken in het Biesbosch Museumeiland in Werkendam om die historie te ontdekken, je ziet er zelfs een Middeleeuwse duiker van voor 1421. In 1461 komt de Kornse dijk gereed, de dijk vanaf Werkendam naar Dussen die wordt aangelegd na de Sint-Elisabethsvloed. Hij doorsnijdt ook het landschap van rivierklei en zeeklei. 

De Kornse Buitenkade aan de Kornse dijk nabij Dussen

Verder in de tijd is daar de aanleg van de nieuwe dijk, de dijk waaraan de dorpen Nieuwendijk en Hank ontstaan. In die dijk bevindt zich de Vierbanse en de Hillegatse sluis uit 1699. In datzelfde jaar werd de Zandwijkse molen gebouwd en een jaar later de Uitwijkse molen. Ook de Vervoornemolen stamt uit die tijd. De Vervoornemolen maalde de Vervoornepolder droog, bij de drooglegging van die polder door de aanleg van de Schenkeldijk werd in een sluisje nog een gedenksteen gemetseld met het jaartal 1642, ook deze is te vinden in het Biesbosch Museumeiland. 

Hillegatsesluis in Hank uit 1699

Vraagtekens bij aankoop permanente stikstofrechten voor dijkverzwaring

Vrijdag vond de laatste AB vergadering plaats van de voorbije bestuursperiode. Op de agenda stonden twee dijkversterkingsprojecten, Neder-Betuwe en SAFE. 

De AB vergadering op 24 februari in Tiel

Voor het projectplan waterwet Neder-Betuwe spraken we vooral lang over de compensatie van uitstoot van stikstof tijdens de aanleg. Waterschap Rivierrenland heeft hier nog geen beleid op ontwikkeld, maar wilde voor dit plan permanente stikstofrechten aankopen. Terwijl een hogere en bredere dijk natuurlijk geen extra stikstof uitstoot, hier is alleen sprake van tijdens het uitvoeren van de dijkverzwaring. Waarom niet gekozen voor het leasen van emissierechten, je vraagt dan bv. een kalverhouder om een jaar lang geen kalveren te houden. Maar in plaats van permanente emissierechten kun je ook kiezen voor natuurcompensatie. Indien aankoop van permanente rechten onontkoombaar is, kan wel gekeken worden of deze later in een stikstofbank kunnen worden opgenomen om later voor andere dijktrajecten te gebruiken. 

Historisch moment, laatste bestuurlijke daad van AB lid Jan Bikker?

Vanwege het ontbreken van beleid was bij het projectplan waterwet Neder-Betuwe gekozen voor aankoop van permanente emissierechten om geen vertraging op te lopen. Ook als CDA wilde we geen vertraging, maar hebben we een motie ingediend om het beleid over compensatie van uitstoot stikstof vooral heel snel op te pakken. Daar had ik in de commissie Waterveiligheid ook al aandacht voor gevraagd, Heemraad Henk van 't Pad zegde toe, die in de volgende AB vergadering in juni voor te leggen aan het AB, reden om de motie aan te houden. 

Theo Dersjant bezocht onze AB vergadering

.

De rol van vrouwen in 750 jaar Waterschap Rivierenland

De oudste vermelding van waterschapsbestuur in het werkgebied van Waterschap Rivierenland dateert van 12 februari 1273, vandaag precies 750 jaar geleden. Op de website van het waterschap is meer te lezen over wat zich 750 jaar geleden afspeelde in het rivierengebied. Maar wat was de rol van vrouwen in die 750 jaar geschiedenis? 

In de glossy van Altena Kennispoort mocht ik al eerder schrijven over deze Middeleeuwse polderdam

Dankzij een onderzoek van Peter Hoppenbrouwers over de Middeleeuwse samenleving in Heusden weten we dat in 1491 in Wijk een vrouw benoemd is als gezworene van het dorp Wijk. Voor deze functie werd in de 15e eeuw onder brede lagen van de bevolking gerekruteerd. De naam van de vrouw in Wijk kennen we niet, maar wel haar burgerlijke staat. Zij was de weduwe van Wouter Andriessen. Gezworenen hadden als belangrijkste taak het omslaan en invorderen van belasting- en waterschapslasten. 

De vesting Heusden in de Middeleeuwen

Bestuurlijke en andere functies in het waterbeheer waren in de Middeleeuwen voorbehouden aan belanghebbenden, onder hen bevonden zich van tijd tot tijd ook vrouwen. Vaak ging het om weduwvrouwen die in het bezit waren van grond, gehuwde vrouwen komen in de administratie van polderbesturen niet voor. Een groot deel van de boerenbevolking in de Middeleeuwen was betrokken bij het lokale waterbeheer, het merendeel bestond uit mannen. Maar als vrouwen al grondeigenaar waren, hadden ze net als mannen stemrecht in de polderbesturen zo schrijf Milja van Tielhof in het artikel 'Molenmeesteressen en andere polderdames'. Het is gepubliceerd in tijdschrift Historica voor gendergeschiedenis. 

Truus Groeneveld-Damminga

Persoonlijk ken ik geen andere voorbeelden van vrouwen die tussen 1491 en pakweg 1900 actief waren in het waterschapsbesturen. Wel kennen we allemaal de Vijfheerenlanden, een naam die nog altijd voortleeft als gemeente, maar zijn oorsprong kent in het waterschap. In 1914 werd Anne Wil Star Numan uit Oudemirdum gekozen in het waterschap de Luts, in Gaasterland en Hemelur Oldephaert en Noordwolde in Friesland, dat is nog voor de invoering van het vrouwenkiesrecht. In mijn eigen regio het Land van Heusden en Altena was Truus Groeneveld-Damminga in 1978 de eerste vrouw die zitting nam in het waterschapsbestuur. Ten onrechte werd zij op landelijk niveau de eerste vrouwelijke waterschapsbestuurder genoemd. Maar voor mij persoonlijk was zij wel een voorbeeld. 

Bestuurders van waterschap Rivierenland in 2019

Als we kijken naar het huidige bestuur van Waterschap Rivierenland dan blijft het aantal vrouwen nog wel achter. Thans zijn acht van de dertig bestuurders een vrouw, dat is 27 procent. Laten we hopen dat bij de verkiezingen op 15 maart 2023 het aandeel vrouwen verder stijgt. 

Een briefje voor Theo

Theo Dersjant is een van de weinige journalisten die zich verdiepte in het werk van Waterschap Rivierenland. Hij liep zelfs een jaar lang mee bij alle vergaderingen en schreef daar het boek 'Oud Bestuur' over, dat in 2014 verscheen. Dat boek heb ik met belangstelling gelezen,  hij noteerde vele rake observaties. Ik raad nieuwe waterschappers altijd aan om het boek te lezen. 

Theo Dersjant op fietsexcursie van het AB van Waterschap Rivierenland in 2012

Met de waterschapsverkiezingen in zicht lees ik ineens weer artikelen van Theo Dersjant over de waterschappen. Met verwijten dat hij vier jaar lang niets gemerkt heeft van het bestuur van Waterschap Rivierenland. We hebben dan in elk geval iets gemeen, ook ik heb de afgelopen vier jaar niets gehoord van Theo zelf. Wat zou het mooi geweest zijn als hij af en toe weer eens een vergadering had bijgewoond om zelf te kunnen ervaren welke besluiten wij als bestuur allemaal hebben genomen. Als ik door mijn notitieboek blader kan ik talloze besluiten opnoemen. Over de herinrichting van het watersysteem in de Alblasserwaard-Vijfheerenlanden namen we al voor 2019 een besluit, maar in de voorbije bestuursperiode besloten we tot de bouw van een nieuw gemaal in Hardinxveld. We namen een besluit over meerdere dijkversterkingen, maar ook peilbesluiten. Over meer biodiversiteit in het dijkbeheer, over het plaatsen van visliften in de Linge. We hebben erfgoedbeleid vastgesteld en een besluit genomen over renovatie van het J.U. Smitgemaal in Kinderdijk.

Theo Dersjant achter de perstafel, rechts voormalig AB lid Gijs van Eeuwijk

Recent hebben we ook ons schadebeleid aangepast, in plaats van schades via de aannemer af te handelen, hebben we dat in eigen hand genomen. Ook is besloten te werken met de omgekeerde bewijslast bij dijkversterkingen, bij schades aan huizen moeten we als waterschap aantonen dat deze niet veroorzaakt zijn door dijkversterkingen. Een ander kritisch punt in het betoog van Dersjant is dat er nauwelijks politieke verschillen zijn. Als ik vertel dat wij als CDA volledig achter het afschieten van bevers staan die overlast veroorzaken en de veiligheid bedreigen, dan zie ik toch echt politieke verschillen. De Partij voor de Dieren en de geborgde zetel voor natuur denken daar echt heel anders over. Natuurlijk zijn die verschillen lang niet altijd zo zichtbaar als bij de bever. Maar als bestuur zoeken naar consensus in een tijd van toenemende polarisatie is in mijn ogen alleen maar positief.

Het boek Oud Bestuur

Zoals reeds gemeld, mooi dat Theo een jaar lang onze vergaderingen volgde. Maar heeft hij bijvoorbeeld na dat jaar in zijn rol als docent zijn studenten verleid om de besluitvorming van de waterschappen te gaan volgen en daar verslag van te doen? Zoals hij ook deed met zijn bundel 'Ouwe koeien' dat hij schreef bij zijn afscheid. Maar wees eerlijk Theo, de wereld is sinds tien jaar geleden ook in het waterschapsbestuur wel degelijk veranderd. Heeft Theo dan helemaal geen gelijk in zijn betoog in Trouw? Een punt dat hij noemt is wel terecht, Waterschap Rivierenland mag in haar communicatie inderdaad meer aandacht besteden aan de rol van het democratisch gekozen bestuur. En voor de komende bestuursperiode nodig ik Theo van harte uit om weer eens verslag te doen van onze vergaderingen!

We hadden geen tijd om bang te zijn

Bij de herdenking van de Watersnoodramp in 2013 vertelde Antje van Vuuren-de Heus haar verhaal, over haar broertje Jan die pas was geboren en het huis dat onder de blubber zat. 

De Burchtstraat tijdens de Watersnoodramp van 1953

“We woonden op Burchtstraat in Werkendam en ik was de oudste van negen kinderen. Op 28 januari hadden we een broertje gekregen, Jan. Mijn moeder lang in het kraambed. Op zaterdagavond had ik een boodschap gedaan op de Hoogstraat, het stormde verschrikkelijk hard, ik was nog tegen een heg gewaaid. Moeder sliep beneden, daar stond ook een elektrisch kacheltje. Vader ging die nacht al buiten kijken en liep door de straat heen en weer naar de Havenstraat, daar was een dam met bekisting aangebracht. Zelf lag ik op bed, maar later ging ik wel naar beneden en voelde dat het elektrisch kacheltje bij moeder koud was. Mijn vader kwam terug en riep ‘het water komt er aan’.  Alles werd naar boven gebracht. Mijn broertje, de wieg, alle kleren. Het water kwam tot twee treden vanaf de zolder, de linnenkast bonkte tegen de zolder. Bij de familie van Berchum, die vlakbij ons woonde, was een bank met pootjes tegen een ruit geslagen, ook bij het huis daarnaast. Door het gat dreven sigarendoosjes en fotolijstjes naar buiten, die bij het volgende huis weer naar binnen dreven.  Het eten dat al klaar stond voor de zondag, namen we ook mee naar zolder. Maar de gasfles bleek leeg, zodat het eten koud was. 

De Burchtstraat nadat het water is gezakt

Zondagmiddag kwam er een bootje langs en moesten we evacueren. Het bootje kwam achterom en dokter Beijerman rolde mijn broertje in een deken. Dr. Schols stond verderop met een auto klaar en daar mochten mijn moeder en broertje instappen. Zij zijn daarna meer dan een week bij dokter Beijerman in huis geweest. Ook mevrouw Van Oord en mevrouw Huigen, zij hadden ook pas een baby gekregen. Wij gingen naar de Hervormde School in de Hoogstraat. Daarna werden we geëvacueerd naar Wijk en Aalburg; mijn vader met zijn acht kinderen. We kwamen bij de familie Bouman terecht, bij een oudere vrouw met haar dochter. De twee oudste jongens gingen naar Frans Bouman en twee meisjes naar Kees Bouman. Mijn vader ging weer terug naar Werkendam. We bleven een week in Wijk en Aalburg en zaterdag werden we met een maatschappelijk werkster in de taxi weer opgehaald en keerden terug in Werkendam. Het hele huis zat onder de blubber en we hadden nog geen verwarming. Het duurde weken voor alles weer schoon was. Ook moeder was nog lang niet opgeknapt van de bevalling, het was echt een drama. Maar tijdens de watersnood hadden we geen tijd om bang te zijn, er gebeurde zoveel. Mijn grootste angst was wel de baby. Later komt die angst wel terug. Als ik nu beelden zie van de watersnood, word ik weer helemaal akelig, het was zo beangstigend allemaal”.