De rijke natuur van Altena

Dit weekend gleed het boek 'Biodiversiteit in beeld' door mijn brievenbus; het jubileumgeschenk van natuurvereniging Altenatuur. Wat een plezier om te lezen over vlinders, bevers, bomen en nog meer. Echt een aanrader voor iedere inwoner van Altena. 

Dit boek verdient een plekje in iedere boekenkast in Altena

Johan Koekkoek schreef het voorwoord. "Dit boek is pas geslaagd als je, na lezing, naar buiten gaat, je mouwen opstroopt en aan de slag gaat om de natuur te verrijken!". Het deed mij goed te lezen dat in de door het waterschap beheerde ecologische verbindingszones het aantal wilde planten is toegenomen. Ook groeien op de mooiste (welke?) dijken nog zeldzaamheden zoals grasklokje, veldsalie, ruige leeuwentand, bijenorchis en zachte haver., zo schrijft Ernst-Jan van Haaften. Het dijkbeheer wordt meestal goed uitgevoerd, waardoor de bloemenrijkdom lijkt toe te nemen. 

In het hoofdstuk over vissen miste ik wel die mooie vislift in Almkerk. Maar dat werd weer goedgemaakt doordat het vispasseerbaar maken van gemaal Oostkil en gemaal Altena wel is opgetekend door Goof van Vliet.

Veel plastic in de Biesbosch

Uit onderzoek van de Wageningen University & Research en stichting De Noordzee blijkt dat veel plastic afval langs de Maas en de Rijn uiteindelijk benedenstrooms in de Biesbosch terecht komt. Voor het onderzoek zijn meer dan 150.000 stuks afval langs de Maas en de Rijn in een databank verzameld.

 

Een schoonmaakactie in de uiterwaarden bij Werkendam van enkele jaren geleden

Binnen het Schone Rivieren-project, een initiatief van IVN Natuureducatie, Plastic Soup Foundation en Stichting De Noordzee, is in de afgelopen jaren onderzoek gedaan naar afval op rivieroevers. De gegevens zijn door Wageningen University & Research (WUR) in samenwerking met Stichting De Noordzee uitgebreid geanalyseerd. De onderzoeksresultaten zijn gebaseerd op een analyse van 150.000 stuks verzameld plastic rivierafval. Flesjes, dopjes, touwen, etensverpakkingen: rivieren dragen allerlei soorten afval met zich mee. In een omvangrijk onderzoek van Wageningen University & Research en Stichting De Noordzee verzamelden en analyseerden vrijwilligers meer dan 150.000 stuks afval langs de Maas en de Rijn. Met de grootste dataset in Nederland die de burgerwetenschappers daarmee aanlegden krijgen onderzoekers meer inzicht in de herkomst en spreiding van plastic afval in rivieren.

 

Vrijwilligers van het Schone Rivieren-project onderzochten twee keer per jaar afval op meer dan 200 plekken langs de oevers van de Maas en de Rijn. Daarna classificeerden ze de voorwerpen in een van de 110 categorieën volgens het ontwikkelde River-OSPAR-protocol, zoals ‘voedselverpakking’ en ‘wattenstaafje’. In totaal verzamelden de vrijwilligers daarbij tussen 2017 en 2019 maar liefst 152.415 stuks. Zo werkten ze mee aan het aanleggen van de grootste Nederlandse dataset ooit op het gebied van plastic rivierafval.

 

Voorjaarschoonmaak van enkele jaren geleden in de Biesbosch

Op basis van de verzamelde gegevens blijkt dat het grootste deel van het afval bestaat uit kleine stukjes plastic, wat erop wijst dat het afval al langer in het milieu zwerft en langzaam afbreekt tot kleinere delen. Ook de geografische spreiding van het afval is opvallend. De Maasoevers bergen meer afval dan die van de Rijn. Bij steden en de grensgebieden rond België en Duitsland werd relatief veel afval verzameld, maar de grootste pieken liggen benedenstrooms: vooral de Biesbosch blijkt een plek waar veel plastic terechtkomt.

 

Plastic afval in rivieren leidt overal ter wereld tot problemen voor mens en milieu. Met name macroplastics (alles groter dan 0,5 centimeter) veroorzaken veel schade. De voorwerpen dragen bij aan de plastic soep en dieren kunnen plastic aanzien voor voedsel of raken erin verstrikt. Daarnaast leiden ze tot economische schade, bijvoorbeeld door het verstoppen van rioolsystemen.

 

Wat zou de dijkgraaf vinden van de waterberging in de Vervoornepolder?

Het aanleggen van de waterberging bij de Dijkgraaf den Dekkerweg is nu echt van start gegaan. Rijplaten, een schaftkeet en inmiddels al stevige hopen klei zijn te zien in de Vervoornepolder. Deze polder is de oudste polder bij Werkendam die na de Sint Elisabethsvloed van 1421 werd ingepolderd in 1552. 

Grondverzet voor de waterberging in de Vervoornepolder, de rij bomen op de achtergrond markeert de Dijkgraaf den Dekkerweg

De nieuwe waterberging ligt pal langs de Dijkgraaf den Dekkerweg. En dat riep bij mij ineens de vraag op wat deze dijkgraaf zou hebben gevonden van de aanleg van een waterberging in die oude polder. Dijkgraaf Den Dekker overleed in 1976 en zeker in die tijd was de taak van een waterschap om het water vooral zo snel mogelijk de polder uit te slaan. In de Vervoornepolder gebeurde dat uiteraard door de Vervoornemolen. Maar anno 2020 zijn de tijden veranderd en is waterberging, zelfs in oude polders geen vreemde eend meer in de bijt. 

Op de voorgrond is een bunker van de Nieuwe Hollandse Waterlinie te zien

Of wat zou Reynier Vorvoorn Waersman van de sluitsteen van 1642 van die waterberging hebben gevonden? Eigenlijk is het mooi om op het fietsbruggetje over de Dijkgraaf den Dekkerweg te staan en in één oogopslag zoveel waterschapsgeschiedenis af te kunnen lezen aan het landschap. De Vervoornepolder met zijn molen, restanten van het riviertje De Werken, Fort Bakkerskil en de bunkers als onderdeel van de Nieuwe Hollandse Waterlinie, de schotbalkenloods voor de coupure in de Schenkeldijk, de Dijkgraaf den Dekkerweg zelf. En dan nu het graven van de nieuwe waterberging. Mooi om te zien dat Nederland nooit af is, maar dat we eeuwig bezig blijven om ons landschap te vorm te geven. Het zou nog mooier zijn als bij de nieuwe waterberging straks ook een wandelpad wordt aangelegd, het ommetje Werkendam over het fietsbruggetje is al een populaire route, maar zou zo nog mooier kunnen worden. 

De boeierschuit Eben Haezer van mijn overgrootvader Leendert Kieboom

 Al vaker mocht ik schrijven over het schippersgeslacht Kieboom. De familienaam komt al sinds ca. 1600 voor in Werkendam en vele geslachten Kieboom verdienden hun brood met het varen. Zo voer mijn vader Jan onder andere op de Merweland en mijn opa Henk op de tjalk Nooit Volmaakt. 

De Eben Haezer ligt achter de roeiboten tegen de kant. Op het roeibootje met zeil vaart mijn opa Hendrik Kieboom (1900-1942)

Maar recent heb ik ontdekt dat mijn overgrootvader Leendert Kieboom (1864-1936) op de boeierschuit Eben Haezer heeft gevaren. En laat ik daar nu recent de aankoopacte en de meetbrief van hebben gezien. Deze kreeg ik via Pia Stierman doorgemaild van Arie van Ree uit Uppel. Hij had deze documenten weer in bruikleen en was bezig met een onderzoek naar het schip en op zoek naar foto's van de Eben Haezer. Aanvankelijk dacht ik dat ik hem niet verder kon helpen, maar even googlen leverde al direct de nodige informatie op. 

De scheepswerf Van Duyvendijk in Papendrecht

De boeierschuit Eben Haezer met een tonnage van 54 ton is gebouwd in 1897 op de scheepswerf A. van Duyvendijk in Papendracht in opdracht van Leendert Kieboom. In het werfboek is het schip vermeld als boeierschuit. Bij het opmaken van de koopacte is ook de naam van zijn schoonvader Hendrik de Vries vermeld; mijn overgrootvader Leendert Kieboom wordt steevast vermeld als huurder. Kennelijk heeft zijn schoonvader financieel een handje geholpen bij de aankoop van de Eben Haezer. Het schip wordt aangekocht voor een bedrag van f 2.450,-. 

De  meetbrief van de Eben Haezer

Leendert blijft op het schip varen tot 1925, dan verkoop hij het aan Pieter den Breejen voor een bedrag van f 2.450,-. Een opmerkelijk bedrag, dat zou betekenen dat het schip in bijna dertig jaar niet meer of minder waard is geworden, maar mogelijk heb ik de acte niet helemaal goed gelezen. Zoals ik al schreef kreeg ik de documenten doorgemaild van Arie van Ree, die onderzoek doet naar het scheepje. Zou het nog ergens rondvaren? Dat zou  helemaal prachtig zijn!

Leendert Kieboom die de Eben Haezer liet bouwen

De week van het water

Van 10 tot en  met 25 oktober wordt de Week van ons Water gehouden. Deze keer met beduidend minder evenementen dan andere jaren vanwege de coronacrisis. Als activiteit wordt bijvoorbeeld nog wel een bezoek aan het Biesbosch Museumeiland aangeprezen. Ondanks verscherpte corona maatregelen mogen de musea wel open blijven, bezoekers moeten zich wel vooraf aanmelden.

Wie een bezoek brengt aan het Biesbosch Museumeiland kan gelijk het standbeeld 'Waiting for it to end' bewonderen

Zelf ben ik vanwege de week van het water vooral nieuwsgierig naar de gevolgen voor het drinkwater door corona. Al in maart werd gemeld dat coronabesmettingen zijn te meten in het rioolwater, maar op de website van waterschap Rivierenland kan ik daar bijvoorbeeld niets over terug vinden. Wel is daar te lezen dat in de week van ons water een campagne wordt gehouden om medicijnen terug te brengen naar de apotheek en niet door het toilet te spoelen. Uit recent onderzoek van RIVM (het meest recente rapport dat ik kon terugvinden was van 2016) blijkt dat de hoeveel medicijnresten in het water nog steeds toeneemt. Een zorgelijke ontwikkeling, werken aan schoon en gezond water blijft dan ook uitermate belangrijk. 

Nieuw boezemgemaal bij Hardinxveld meest kansrijk

De bouw van een nieuw boezemgemaal bij Hardinxveld blijkt toch de beste keuze om het watersysteem van de Alblasserwaard toekomstbestendig te maken. In 2035 kan dan opnieuw een afweging gemaakt worden of een tweede gemaal in Groot-Ammers nodig is en hoe groot de maalcapaciteit moet worden. 

Mogelijke trace's van de nieuwe boezem bij Hardinxveld

Bij behandeling van het onderwerp in de gecombineerde commissie Waterveiligheid en Watersysteem heeft het CDA haar voorkeur uitgesproken voor Hardinxveld, ook om zo snel duidelijkheid te geven aan de inwoners van het gebied. In september 2017 besloot ons waterschap om het watersysteem van de Nederwaard en de Overwaard ingrijpend te veranderen. Op 21 juni 2019 koos het Algemeen Bestuur voor Boezembemaling voor de Nieuwe Overwaard met twee boezemgemalen; in 2026 bij Hardinxveld een nieuw boezemgemaal van 1.200 m3/min in combinatie met bemalingscapaciteit complex Kinderdijk; en mogelijk rond 2035 een tweede nieuw boezemgemaal bij Groot Ammers van 600 m3/min. Begin 2020 bleek die variant echter fors duurder; van de eerste ramingen van 50 miljoen naar 75 miljoen euro. Reden om opnieuw te kijken naar een groter gemaal bij Groot-Ammers als eerste optie. Nieuw onderzoek heeft echter uitgewezen dat het eerste besluit van 21 juni 2019 toch de beste kansen heeft. Het bestuur neemt een definitief besluit op 27 november.

Het oude gemaal bij Hardinxveld

Hardinxveld kenmerkt zich door de drie grote infrastructuurbundels (Parallelweg, spoor en A15) die de boezem moet kruisen. Dit vergt een goede afstemming met de beheerders om tijdig afspraken te kunnen maken en vervolgens een goede samenwerking tussen de verschillende aannemers. De tijdelijke gedeeltelijke wegafsluiting van de A15 voor de aanleg van sifons onder de rijksweg en de treinvrije periodes voor de aanleg van de kruising met de A15 en het spoor vergen duidelijke afspraken en procedures. Langs de bestaande infrastructuur liggen veel kabels en leidingen, waarvan enkele grote (hoogspanning en gas). Het verleggen hiervan vraagt goede afstemming en afspraken met de netbeheerders. Naast aanleg gemaal en boezem moet voor het  doorstroomprofiel in de Giessen de bocht Giessen-Oudekerk worden verruimd.

Het Kolffgemaal bij Hardinxveld

Het nieuwe boezemgemaal staat geprojecteerd aan de Rivierdijk nabij woning 152 en het Kolffgemaal. Bij het gemaalhuis komen vier visvriendelijke pompen en bijbehorende instroomkokers en persleidingen inclusief uitlaatwerk naar de Beneden-Merwede, een inlaatvoorziening en toepassing van bodembescherming. Voor het nieuwe gemaal hoeven geen woningen te worden gesloopt, wel zijn delen van particuliere tuinen nodig. Bij de woningen rondom de Rivierdijk en Kanaaldijk verandert het uitzicht van een agrarisch-natuurlandschap in zicht op de boezem. Met het nieuwe boezemkanaal verdwijnt de strook met dagrecreatie langs de Giessenzoom. Voor de landbouw gaat ca. 9 hectare agrarisch areaal gaat verloren.

 

Een vrouwelijke kantoorbediende

Maandagmorgen zat ik op de pont op weg naar mijn nieuwe werkplek in Gorinchem. Heerlijk om eerst even te varen en dan door die mooie vestingstad te fietsen. Langs de maandagmorgen markt die maar een fractie is wat hij ooit was in mijn jonge jaren. 

Op zoek naar een vrouwelijke kantoorbediende

Maar op weg naar kantoor moest ik ineens aan mijn eigen moeder denken. Zij had in haar jonge jaren ook in Gorinchem gewerkt, dat was in de jaren vijftig. Nadat ze in de zomer van 1951 haar Mulo diploma haalde, solliciteerde ze bij de Vries Robbe, toen de grootste werkgever in de stad. Op 15 augustus 1951 treedt ze dienst bij het bedrijf. Op 24 juli 1953 valt haar oog op een advertentie in de krant van garagebedrijf Voorsluys, ze zijn op zoek naar een vrouwelijke kantoorbediende die ook nog kan typen. Mijn moeder wordt aangenomen en werkt er jaren met veel plezier. 

Elke dag overvaren met de Gorinchem V van Sleeuwijk naar Gorinchem

Al die jaren dat ze in Gorinchem werkt, vaart ze over met pont van Sleeuwijk. Een alternatief is er niet, de Merwedebrug die de oevers van Brabant met Zuid-Holland verbindt, is er immers nog niet. Haar broer Dammes weet zich zelfs nog te herinneren dat ze een keer met de fiets aan de hand de dichtgevroren Merwede oversteekt. Ik denk niet dat ik de komende jaren op weg naar mijn werk in Gorinchem ooit de rivier zo over kan steken. Maar een nieuwe werkdag beginnen met deinen over het altijd stromende water van de Merwede voelt als een groot voorrecht.

Foto uit 1954 toen de rivier was dichtgevroren, op de achtergrond is de Grote kerk te zien

'Wettelijke basis voor RES ontbreekt'

Voor 1 oktober 2020 moesten alle dertig regio's hun Regionale Energie Strategie aanbieden aan de rijksoverheid. In de Volkskrant (kan helaas de link niet vinden) stond een boeiend artikel over de besluitvorming van de RES' en hoe transparant deze besluitvorming is geweest. 

RES kansenkaart van de Alblasserwaard

Ook participatie wordt nadrukkelijk genoemd. Bestuurders en stakeholders (en ambtenaren) kunnen wel mooie plannen bedenken, maar waar moeten straks al die windmolens en zonnepanelen komen te staan? En wat vinden de omwonenden daar nu echt van? Een antwoord geven op die vraag is schier onmogelijk, want ze zijn nauwelijks geraadpleegd. Ook volksvertegenwoordigers zijn niet goed aangehaakt geweest op de samenstelling. Zo telde ons waterschap maar liefst zes verschillende RES gebieden, die ook nog eens allemaal op een verschillende wijze tot stand zijn gekomen. Zie daar maar eens chocola van te maken. Bestuurskundige Marcel Bongers schreef in het Volkskrant artikel dat voor deze manier van besturen geen wettelijke basis is. 

In een Foto van oktober 2020 van het Nationaal Programma RES lezen we letterlijk: "Veel regio’s worstelen met de vraag wanneer het een goed moment is om inwoners bij de RES te betrekken. De participatie is tot nu toe in veel regio’s vooral op professionals en vertegenwoordiging van groepen gericht. Maatschappelijke participatie zit nog niet overal als volwaardige bouwsteen in het hart van het proces". 

Hoe transparant zijn de RES'en toe stand gekomen? 

In het Volkskrant artikel wordt overigens gesproken over de parlementen van de waterschappen. Dat vind ik dan wel weer aardig, klinkt toch beter dan AB? Maar in hetzelfde artikel valt ook de term 'ambtenaren zelf bestuur'.