De vergeten slachtoffers van 1995

Waar waren onze bestuurders tijdens het hoge water van 1995? Heemraad Mathieu Gremmen was in 1995 al AB lid van het polderdistrict Land van Maas en Waal. 

Het college van dijkgraaf en heemraden met tweede van links Mathieu Gremmen

Hij vertelt dat zaterdag 28 januari 1995 een mogelijke evacuatie van de Ooijpolder en het Land van Maas en Waal al aangekondigd, maar zondag 29 januari werd definitief het bevel gegeven om te vertrekken. Maar net als in de Bommelerwaard hoefden niet alle bewoners te vertrekken. "De dorpen Bergharen, Deest en Winssen werden niet geëvacueerd. Met mijn vrouw en kinderen vertrokken we naar Winssen, daar woonde mijn schoonmoeder en mochten we logeren. 's Nachts ging ik patrouille lopen over de dijken en overdag kon ik dan slapen bij mijn schoonmoeder. Vooral in de nacht van 1 februari was het kritisch, omdat aanvankelijk de wind op Dreumel stond. Er was al een stuk dijk afgekalfd, daar hebben we extra zand aangebraccht. Later draaide de wind en zakte het water bij ons, maar bij Varik- Heesselt steeg het toen ineens wel een meter. Juist daar is het heel kritiek geweest, nog erger dan in Ochten", zo weet Mathieu uit eigen ervaring. Tijdens het wachtlopen op de dijk kreeg hij vooral veel waardering voor de mensen van de buitendienst vanwege hun kennis van het gebied. "Vlakbij de brug naar Tiel lag een oude kwelkade en daar stond het weiland blank. Zo'n oude dijkwacht scheen met zijn zaklamp over het water. 'Kijk, zie je die belletjes in het water?' Juist daar zat een zwakke plek in de dijk".

Mathieu Gremmen met Arie Bassa, voormalig heemraad

Dinsdag 31 januari was voor de heemraad een dag om nooit te vergeten. Terwijl hij overdag de nachtelijke uren van slaapgebrek probeerde in te halen, schrok hij die dag wakker uit zijn slaap door sirenes in het dorp Winssen. Hij vloog uit bed en reed in zijn auto naar de dijk. Daar stonden ambulances en hulpdiensten nabij de veerweg. In de Waal voeren enkele politiebootjes en in de lucht hing een helikopter. Maar de reddingsdiensten waren te laat, één vrouw was verdronken en een tweede vrouw werd onderkoeld naar het ziekenhuis gebracht, waar ze twaalf uur later alsnog overleed. "De twee zussen waren hun hondje gaan uitlaten op de dijk en zijn waarschijnlijk te water geraakt doordat het hondje in de rivier was gevallen", zo weet Mathieu nog. "Toen ik terug naar het huis van schoonmoeder reed, stond daar een broer van de twee zussen. Het hele dorp was overstuur, maar vreemd genoeg is er nooit veel aandacht voor deze twee slachtoffers van het hoge water". 

Aan de bewoners van de gemeente Kerkwijk

De waterstand van de grote rivieren is inmiddels zo hoog dat er een serieus gevaar is ontstaan voor doorbraak van dijken. Om deze reden hebben de burgemeesters van Ammerzoden, Brakel, Hedel, Heerewaarden, Kerkwijk, Maasdriel, Rossum en Zaltbommel in overeenstemming met de voorzitter van het Regionale Coördinatie Centrum Rivierenland besloten een vooraankondiging tot vrijwillige evacuatie van mensen en veen uit te laten gaan. het gaat hierbij om de Bommelerwaard met uitzondering van het dorp Heerewaarden en  met uitzondering van het gebied in de gemeente Brakel ten westen van de Meidijk. 

In deze brief krijgt u de eerste informatie over de gang van zaken. Ik verwacht van u dat u met ingang van heden zoveel mogelijk zelf, met eigen vervoer onderdak buiten het gebied zoekt. Hebt u geen eigen vervoer, regel dan iets met buren, vrienden of familie die bij u in de buurt woont. U heeft nog ruim de tijd om uw zaken te regelen voor u het gebied verlaat.

De vloedheuvel in Kerkwijk

Denkt u daarbij aan het volgende:

-zet uw huisraad zo hoog mogelijk

-verzamel uw belangrijke papieren, geld, cheques en bankpas

-gebruikt u medicijnen, neem deze dan mee.

-u blijft geruime tijd weg. Pak voldoende kleding in

-sluit gas, water en licht af voordat u uw woning verlaat.

De evacuatie van bewoners van verzorgings- en verpleeghuizen begint vandaag in de avond. Vanaf dinsdag 31 januari a.s. om 08.00 uur wordt gestart met de georganiseerde evacuatie uit het gebied. Hebt u geen eigen vervoer en kunt u niet via uw eigen familie, vrienden of buren vervoer regelen dan wordt dit voor u verzorgd via enkele opstapplaatsen in de dorpen. Indien u niet de omstandigheid bent, dat u morgen zelf de opstapplaatsen kunt bereiken, kunt u dat melden bij de gemeente Kerkwijk, telefoon 04184-2491 (dag en nacht bereikbaar). 

Hoogtekaart van Kerkwijk met in de cirkel de vloedheuvel

Over de georganiseerde evacuatie ontvangt u op dinsdag 31 januari a.s. voor 06.00 uur een brief met instructies over het verlaten van het gebied. Laatste genoemde brief wordt bezorgd in de gebruikelijke brievenbussen. 

De politie beschikt over voldoende menskracht om uw woningen te bewaken. 

Hoogachtend

De burgemeester van Kerkwijk

H.G. de Kort

De caravan veilig en droog in Groesbeek

Waar waren de bestuurders van Waterschap Rivierenland tijdens het hoog water in 1995? Bestuurder Jean Buskens zat dicht bij het vuur, zijn vrouw was gedeputeerde Milieu in de provincie Gelderland. Maar zij mocht uiteraard vertrouwelijke informatie niet delen. 

Jean Buskens staat helemaal achteraan als tweede van rechts

Januari 1995 werkte Jean Buskens bij het Knooppunt Arnhem Nijmegen (KAN) en was verantwoordelijk voor de ruimtelijke ordening en volkshuisvesting. "Uit ons kantoor keek ik uit op het Takenhofplein, de grote rotonde bij station Dukenburg. Al enkele dagen passeerden daar talloze voertuigen van de vele hulpdiensten die werden ingezet in de Ooijpolder, de Betuwe en het Land van Maas en Waal. Dat confronteerde mij op dat moment de hele dag met de grote urgentie van dat moment. Ik woonde in de wijk Lindenholt, zeg maar in Nijmegen laag".  

"Van de zijlijn kreeg ik wel de bestuurlijke discussies mee tussen de Commissaris van de Koningin en de burgemeesters Scholten en De Hondt van Arnhem en Nijmegen over wie verantwoordelijk was over het al dan niet nemen van evacuatiebesluiten.  Zelf had ik mijn in Oosterhout gestalde caravan al naar een camping in Groesbeek verplaatst. Daar stond die veilig en droog en was er eventueel een plek voor overnachting. Het gerucht ging dat bij een eventuele dijkdoorbraak in het Land van Maas en Waal bij Boven Leeuwen of Druten, het talud van de A50 als een tijdelijke kering zou dienen. Dat vergde wel het ‘dichtstoppen’ van de nodige onderdoorgangen". 

De caravan stond veilig in Groesbeek

"In mijn werk had ik al eerder kennis genomen van de overstromingsmodellen van de provincie voor onder andere het Land van Maas en Waal. Voor mij was het duidelijk dat in deze situatie ook Nijmegen ten westen van het Maas-Waal kanaal tenminste enkele tientallen centimeters onder water zou lopen. Met mijn dochters van 12 en 14 jaar heb ik toen uit voorzorg alle boeken en serviesgoed naar de 1e verdieping gebracht. Mocht er een overstroming volgen dan was het verder leegmaken van de begane grond nog in kortere tijd te doen. Deze ontruiming bleek niet nodig te zijn". 

Hoe onze dijkgraaf verbazing in Amerika zag

Waar was onze dijkgraaf Co Verdaas eigenlijk tijdens het hoge water van 1995? Hij liet me weten dat hij niet in het land was, maar in Verenigde Staten voor half werk en half vakantie. 

Co Verdaas bij zijn installatie als dijkgraaf

"Ik zat in de laatste fase van mijn proefschrift, zo weet ik nog. Wat me nog zeer goed bijstaat is hoezeer het in de VS indruk maakte: de Nederlanders die zo goed waren met water en deels onder zeeniveau woonden werden bedreigd. Het was daar groot nieuws. Dat is me vooral bijgebleven, hoe bijzonder de Amerikanen ons landje vonden en vinden als het aankomt op wonen in een delta. Uiteraard was ik, als inwoner van Nijmegen, ook zeer betrokken, maar het raakte me niet persoonlijk. Ik hoefde niet te evacueren. Vakinhoudelijk was het boeiend. Vooral hoe daarna met noodwetgeving snel actie werd ondernomen! Het illustreerde wat ik bij mijn studie had geleerd: een (bijna) ramp is behulpzaam bij het treffen van de benodigde maatregelen"

Rechts Kees Vonk die vertelt over operatie Raincoat

Het behulpzaam zijn van een bijna ramp voor een snelle aanpak van de dijken, is ook benoemd door onze secretaris-directeur Kees Vonk bij zijn ervaringen over de hoogwaterperiode in 1995. Hij was in 1995 operationeel hoofd van operatie Raincoat. Dat is geen grapje, maar een serieuze poging om de dijk van het Kanaal met plastic te bekleden zodat deze beter bestand was tegen het water. De dijk hield stand, we zullen dus nooit weten of operatie Raincoat geholpen zou hebben. 

Kerken verwoest in de oorlog (9)

De eerdere kerken die ik in de serie over de oorlogsverwoestingen heb beschreven, werden vrijwel allemaal door beschietingen vernield. 

Niet alleen de kerk, maar ook de pastorie (onderste foto) werd vernield in april 1945

Maar de Duitse bezetter koos in de laatste maanden van oorlog ook voor het opblazen van meerdere kerken. Zo werd de Hervormde kerk in Almkerk op 21 april 1945 opgeblazen. Op die datum werden niet alleen in Almkerk, maar ook in Werkendam kerken opgeblazen. Het duurde zes jaar alvorens de Hervormde kerk in Almkerk weer was herbouwd. Op 25 november 1950 werd de eerste steen gelegd en op 20 december 1951 kon de nieuwe kerrk ingewijd worden.  De kerk werd op dezelfde plaats als de oude kerk gebouwd. 

Dwarsdoorsnede van de nieuwe Hervormde kerk in Almkerk

Je hondje uitlaten bij de scheur van Ochten

Voor heemraad Goos den Hartog was het hoge water van 1995 mede aanleiding om zich op persoonlijke titel verkiesbaar te stellen voor de verkiezingen van het Polderdistricht de Betuwe. 

Fascinerend boek over Polderdistrict de Betuwe

"Ik woonde op een steenworp afstand van de zwakke plek in de dijk van Ochten. Vanuit de gemeenteraad van Echteld waar ik bij betrokken was, werd mijn kandidatuur voor het Polderdistrict door alle partijen gesteund, Er moest iemand vanuit onze gemeente in dat bestuur! De hoogwaterperiode heb ik dagelijks stap voor stap meegemaakt, omdat ik vlakbij de dijk woonde en iedere dag met mijn hondje daar wandelde. Ik zag het hoge water en de kwel het dorp in stromen over tuinen en straat. Ook de dreigende evacuatie en de onduidelijkheid daarover was best verwarrend. Je zag winkels ontruimd worden en toen reed een geluidswagen dezelfde dag door het dorp dat van evacuatie voorlopig geen sprake was. Mensen raakten hierdoor van slag en ook wij gingen spullen naar boven brengen. Ook op mijn kantoor de fax op het hoge schap en de PC in mijn auto.

Burgemeester Henk Zomerdijk

Toch nog vrij onverwacht kwam het besluit van burgemeester Henk Zomerdijk (what's in a name!) dat wij binnen twaalf uur allen weg moesten uit het gebied. Ik was toen aan het werk bij een klant in Deventer en kon met veel moeite weer toegelaten worden in het gebied om mijn vrouw en hondje en spullen in te kunnen laden en te vertrekken. Maandag konden we alweer naar huis en toen zag onze woonomgeving langs de dijk er al totaal anders uit. Vrachtwagens reden af en aan om tegen het binnentalud zand aan te brengen, bomen werden gekapt om de dijk tijdelijk te versterken. Deze ervaring en de start bestuurlijk bij het Polderdistrict is een aanzet geweest voor mijn interesse voor het waterschap en dat is tot op vandaag in mijn huidige rol als heemraad nog steeds. Water is onmisbaar, soms vriend maar soms ook onze vijand. Daar vervult het waterschap een belangrijke en boeiende rol in!

Als klein jongetje kijken naar het vullen van zandzakken

Niet iedere bestuurder heeft herinneringen aan het hoge water, zoals Dana van der Kraan die zich daar niets van kan herinneren. Voor haar partijgenoot Paul van Gent was het hoge water nog een beetje een 'ver van zijn bed show'.  

Zo ongeveer moet Paul van Gent zich hebben gevoeld, als klein jongetje op de dijk kijken naar het vullen van zandzakken

"Ik was in 1995 pas tien jaar, dus veel herinner ik me niet. Ik ben opgegroeid in Krimpen aan de Lek, het dorpje aan de andere kant van de Lek bij Kinderdijk. Wat ik me wel herrinner is dat het 'spannend was'. En dat toen ik niet veel later verhuisde naar Brabant erachter kwam dat mijn kinderlijke veronderstelling dat hoogwater en dreigende dijken een jaarlijks terugkerend fenomeen waren, waar iedereen mee werd geconfronteerd niet bleek te kloppen. Het heeft mijn besluit om me als bestuurder in te zetten niet direct beïnvloed, maar is ongetwijfeld wel onderdeel van een levenslange band met water. Als klein jongetje op de dijk kijken naar hoe zandzakken worden neergelegd maakt wel indruk".

Bestuurder ondanks of dankzij hoog water

Met een terugblik op het hoge water van 1995 borrelt vanzelf de vraag op hoe het huidige bestuur van Waterschap Rivierenland zelf betrokken was bij de evacuatie. 

De stad Nijmegen ligt hoog, maar de Ooijpolderr en Vlietberg zo laag dat bewoners wel moesten evacueren

Die vraag heb ik al aan mijn medestuurders gesteld met het verzoek herinneringen te delen. Niet iedereen was in de gelegenheid zijn ervaringen te delen en ook niet iedereen was betrokken bij de evacuatie. Zo vertelde heemraad Hennie Roorda dat ze destijds student was in Nijmegen en daar op kamers woonde. Nijmegen ligt hoog en droog, maar de Ooijpolder en Vlietberg niet, bewoners daar moesten evacueren. Zo trokken drie extra studenten in het studentenhuis bij Hennie in. Ook Stefan Daanen woonde in 1995 in Nijmegen en hoefde niet te evacueren. "Maar ik had een paar oude ooms die in de Ooijpolder woonden en niet weg wilden. Maar het moest toch, dus die heb ik nog mee helpen evacueren. In die tijd was net mijn dochter geboren, dus het was echt wel een spannende tijd".

Het kasteel op het Eiland van Nederhemert

Jan Opschoor liet weten dat hij een te jonge Rivierenlander is, hij woont pas elf jaar in het gebied. "Ik heb 1995 niet meegemaakt, alhoewel mijn huidige woonplaats, het Eiland Nederhemert, verhalen genoeg kent. De toenmalige bewoners, waarvan de meerderheid er nog steeds woont, heeft namelijk geweigerd te vertrekken en is de gehele evacuatie periode in het gebied gebleven". 

25 jaar na de evacuatie van het Rivierengebied

Bijna iedereen die in het Rivierengebied woont en ouder is dan dertig jaar heeft wel zo zijn herinneringen aan de evacuatie van 1995. Wonend in Werkendam in het Land van Heusden en Altena bleef de evacuatie mij bespaard. 

Hoogwater bij Woudrichem in 2012

Toch herinner ik me de spanning van die dagen nog goed, ook omdat opeens in Werkendam het gerucht ging dat ons gebied ook moest evacueren. Dat bleek later loos alarm, vooral omdat onze dijkgraaf Bastiaan Snoek vertrouwen had dat de dijken het wel zouden houden. Al  had hij wel een slapeloze nacht daarna. Ook draaide de wind, waardoor Boven-Hardinxveld ineens wel moest evacueren, maar dat Werkendam bespaard bleef. 

Ondergelopen uiterwaard langs het Heusdensch Kanaal bij Wijk en Aalburg 

In die tijd schreef ik al voor het Nieuwsblad en de kopij werd toen nog bij mij thuis opgehaald, internet stond nog in de kinderschoenen. Normaal haalde Bert Cattel die in de Bommelerwaard woonde de copij op, maar toen stond ineens iemand anders aan de deur. Want Bert moest wel evacueren en had even geen tijd voor het Nieuwsblad. Als ik andere verhalen lees over die tijd schrijven mensen weleens dat ze spullen op de verdieping of de zolder brachten, maar ondanks de spanning van die dag heb ik dat zelf in elk geval geen moment overwogen. 

Een beter klimaat begint bij jezelf

Voor de eerste Klimaattafel van Altena op Fort Altena schoven zo'n 150 mensen aan. Ze mochten allemaal vertellen wat we kunnen doen om Altena CO2 neutraal te maken. 

Altena in gesprek aan de klimaattafel

We kunnen bijvoorbeeld 92 windmolens om in onze eigen energiebehoefte te voorzien. Of we rijden alleen in deelauto's. Of we gaan gewoon op de fiets naar Fort Altena. Maar zoals altijd zijn de idealen groot, maar de daden klein. Want zelfs mensen die in het vlakbij gelegen Werkendam en Almkerk woonden, kwamen toch met de auto. Dus hoe serieus zijn we zelf met het klimaat bezig? En hoeveel meer bewustwording hebben we dan nog nodig? We weten het toch allemaal al, maar doen het lekker niet. En hoe zit het eigenlijk met de voedselverspilling in Altena? Ook hier wordt ieder jaar van enkele miljoenen aan voedsel weggegooid.

Wat is nodig om Altena klimaatneutraal te maken?

Ter afsluiting riep Jan-Willem Zeelenberg uit Dussen op dat iedereen aan de Klimaattafel de komende week een ander vertelt over de avond op het fort. Annemieke Straathof vroeg de gemeente vooral om alle tips al te delen op haar facebook pagina en niet te wachten tot de volgende klimaatafel in het voorjaar. Overigens deed aan het begin van de avond Wim Verbaasschot uit Andel een opmerkelijke oproep. Hij hield een pleidooi voor 'het klimaat van tafel'. 

Kerken verwoest in oorlogstijd (8)

Vorige week schreef ik over het bombardement op de Hervormde kerk van Wijk op 5 januari 1945. Diezelfde vijfde januari werd ook het dorp Veen getroffen. 

Het verwijderen van de klok door de Duitse bezetter

De bommen vielen op slagerij Van Tilborg. Vanwege een noodslachting was het druk in de slagerij, waardoor tien mensen om het leven kwamen. Ook vlak voor de bevrijding zou  nog een bom vlak naast de kerk zijn gevallen, zo schrijft Peter Vos in een boekje over de Hervormde kerk in Veen. Wel werd de pastorie vernield door oorlogsgeweld en na de Tweede Wereldoorlog herbouwd. 

De pastorie ging verloren in 1945, onder herbouw van de pastorie in Veen

Net als in andere kerken werd vanuit de Hervormde kerk in Veen wel de kerkklok uit 1692 gestolen, na de oorlog kreeg Veen weer een nieuwe kerkklok. Op de nieuwe klok staat de tekst:

Het ver verwijdert krijgsgewoel

Beroofde deze klokkestoel

Men stelde mij als vredeswerrk

Weer aan in dienst van dorp en kerk

De nieuwe klok wordt de toren ingehesen. 

De vrouwenpolders van Barendrecht

Vandaag een telefoontje uit de gemeente Barendrecht, over mijn vraag naar straten van vrouwelijke raadsleden. Ze hadden het eerste vrouwelijke raadslid geen straat toebedeeld, dat vonden ze toch niet bijzonder genoeg. 

In het krantenartikel uit 1911 lezen we over de Wilhelminapolder, Catharinaplaat en Corneliapolder

 

In de jaren tachtig had de vrouwenbeweging in Barendrecht nog wel eens aangedrongen om meer straten te vernoemen naar vrouwennamen. En eenmaal in de 21e eeuw leek het mosterd na de maaltijd. Wel besloot Barendrecht een nieuwe woonwijk 'Vrouwenpolder' te noemen. En de straten in die wijk allemaal de naam van een 'vrouwen' polder te geven. Want veel polders zijn naar vrouwen genoemd, de meest bekend is misschien wel de Hedwigepolder in Zeeland. In die provincie ligt ook het dorp Vrouwenpolder en het dorp Hank werd vroeger ook wel Mariapolder genoemd, een straat in het dorp herinnert nog aan die naam. 

Niet erg duidelijk, maar op dit kaartje ligt de Corneliapolder in de gemeente Drimmelen

Ik vond het een creatief idee en dacht direct aan al die polders in onze regio. Toch zijn daar ook weer juist veel polders naar mannen genoemd, zoals Petrusplaat, Jannezand, Japewaard en meer, Toch kwamen na enig zoeken de nodige vrouwenpolders tevoorschijn. Zoals de Wilhelminapolder nabij Fort Bakkerskil en de Anna Paulownapolder in de Biesbosch. Maar ook de Corneliapolder, de Annapolder en de Catharinaplaat of polder. Deze laatste drie polders liggen volgens mij niet allemaal in de gemeente Altena, maar in de gemeente Drimmelen. 

In dit bericht wordt gesproken over de Annapolder in de Biesbosch

In Barendrecht hadden ze alvast 'vrouwenpolders' verzameld, zoals Angelina polder, Henriette polder en Elisabethspolder in de Noord-Westhoek van Brabant. Maar ook de Sophia polder en de Johanna polder op het eiland IJsselmonde worden genoemd. Zo heeft Barendrecht inmiddels een Paulinapolder, Helenapolder, Adrianapolder, Magdalenapolder en meer.  

In deze advertentie wordt het weiland in de Wilhelminapolder verpacht

25 jaar na evacuatie van het Rivierengebied

Eind deze maand wordt herdacht dat delen van het Rivierengebied in 1995 werden geevacueerd vanwege het hoge water in de grote rivieren. Ik zocht in krantenarchief van Delpher wanneer de eerste krantenberichten verschenen. Het eerste bericht dat ik vond was pas van 26 januari en ging nog over het hoge water in Limburg, waarbij de dorpen zoals Itteren werden geëvacueerd.  

Crisisberaad op het gemeentehuis met aan tafel v.l.n.r. mevrouw Boender, burgemeester Dorland, burgemeester Boender en politiecommandant Eekhof. 

Op de site van het Gorcums archief stonden heel veel foto's uit die tijd. Ook op de site van Streekarchief Langstraat Heusden Altena vond ik nog enkele foto's van het crisisberaad uit die dagen. 

Kerken verwoest in de oorlog (7)

Ook de oudste kerk van Altena, het Hervormde kerkje van Aalburg, werd vernield door oorlogsgeweld. Of dat ook op 5 januari gebeurde kon ik niet terug vinden. 

De vernielde kerk in Aalburg

Wel werden zowel de toren als de kerk zwaar beschadigd. Na de oorlog volgde de restauratie die pas tien jaar later in 1955 is voltooid. Ook werd een nieuwe consistorie gebouwd en een nieuw orgel geplaatst in plaats van het verwoeste Van Oeckelen-orgel. Dat werd echter door gebrek aan goed materiaal in 1990 alweer vervangen. 

De kerk in puin in 1945 (bron Salha.nl)

Afscheid van twee museumbestuurders

In het Biesbosch Museumeiland werd deze avond tijdens de nieuwjaarsbijeenkomst afscheid genomen van twee bestuurders die zich vele jaren hebben ingezet voor het museum. Het gaat om Hugo van Oord en Kees Bouman. Hugo van Oord had al sinds 1983 zitting in het bestuur. Kees Bouman was vanaf 1992 penningmeester in het bestuur en trad vorig jaar terug. Beide heren hebben zich zo jarenlang ingezet voor het museum en maakten ook de uitbreiding van het museum mogelijk. 

Het Biesbosch Museumeiland trok in 2019 bijna 110.000 bezoekers

Tijdens de nieuwjaarsbijeenkomst werden tevens de bezoekersaantallen genoemd; in 2019 bezochten bijna 110.000 mensen het museum en/of bezoekerscentrum. Dat s iets minder dan vorig jaar, maar vanwege de nieuwe vloer was het museum dit jaar bijna vier weken gesloten. Van de museumbezoekers maakten 29.000 mensen een rondvaart door de Biesbosch. Van de 110.000 bezoekers bezocht ongeveer de helft het museum en de andere helft alleen het bezoekerscentrum. In 2019 is het eveneens gelukt om het Certificaat Geregistreerd Museum voor de komende tien jaar te verlengen. Het Museumregister is een kwaliteitskeurmerk, waarmee musea aantonen dat ze op de juiste wijze zorg dragen voor behoud van de collectie. In 2019 heeft het museum ook nagedacht over de toekomst, zo wil ze haar relevantie vergroten door een bredere, maatschappelijke inbedding in de regio. Verder gaat ze inzetten op meer Biesbosch gerelateerde exposities. Thans is de expositie '75 jaar bevrijding' te zien. In 2021 wordt herdacht dat 600 jaar geleden de Sint-Elisabethsvloed plaatsvond. Er is reeds gestart met de opzet van een programma, ik mis in het startdocument overigens wel de gemeente Altena? Opmerkelijk omdat een groot deel van de Biesbosch wel binnen de gemeentegrenzen ligt. Het Biesbosch Museumeiland zal een van de 'feestlocaties' zijn. 

Agrarische hoofdstructuur in Altena

Tijdens de nieuwjaarsbijeenkomst van ZLTO Altena Biesbosch sprak voorzitter Ariaan Straver over de Agrarische Hoofdstructuur. Een begrip dat recent nieuw leven werd in geblazen door voorstanders zoals Cees Veerman en Louise Fresco, maar ook enkele mensen van de Wageningen Universiteit. 

De Agrarische Hoofdstructuur rondom Dussen

In het gevecht om de schaarse ruimte in Nederland zou juist gekozen moeten worden voor een Agrarische Hoofstructuur van de meest vruchtbare gebieden in ons land. Door middel van ruilverkaveling zouden we die AHS vorm kunnen geven. Ook in Altena leven veel ambities, die mogelijk het ruimtelijk beslag te boven gaan. Nieuwe woonwijken, een derde haven, meer natuur, zonneweides, windmolens, ruimte voor de agrarische sector, ruimte voor waterberging, het moet allemaal ingepast worden. En is opgenomen in bestuursakkoord en omgevingsvisie. Al kon ik op de gemeentepagina de definitief vastgestelde omgevingsvisie toch niet terugvinden.

Overigens sprak ZLTO voorzitter Ariaan Straver van een spannend jaar, boordevol boerenprotesten. Protesten die begin 2019 absoluut nog niet voorzien waren. De kiem lag volgens Straver in de bezetting van de varkensboerderij in Boxtel in dit voorjaar. 

Expo van Oude Hollandse Waterlinie in Woudrichem

Een beetje een misleidende kop boven deze blog. Want de bieb staat natuurlijk niet echt onder water, stel je voor al die natte boeken. Nee, het gaat om een expositie over de 'Oude Hollandse Waterlinie' die te zien is in de Werf vanaf 11 januari tot en met 20 februari. 

In de Werf is een expositie te zien van de Oude Hollandse Waterlinie

We spreken 1672, het Rampjaar. De Franse Zonnekoning Lodewijk XIV valt met zijn gigantische leger ons land binnen. Het volk is redeloos, de regering radeloos en het land reddeloos. Maar dan: de Hollanders hebben een geheim wapen... ‘De Waterlinie’. In deze gratis tentoonstelling van zeven informatiezuilen met duidelijke informatie en achtergronden, een interactief sprekend schilderij waarop de Zonnekoning zijn verhaal vertelt en schilderijen (replica’s), wordt het verhaal verteld van de Oude Hollandse Waterlinie. Speciaal vanwege de expositie geeft Kees van Maastrigt op dinsdag 28 januari vanaf 19.00 uur een lezing over de Oude Hollandse Waterlinie.

Een bekende schoolplaat van de Oude Hollandse Waterlinie

In onze regio hoort vestingstad Woudrichem tot de Oude Hollandse Waterlinie, ook delen het oosten van Altena behoren tot de waterlinie. Daar lagen de inundatiegebieden tot aan de inlaatsluis bij Hedikhuizen. 

In 2014 was het Leger van de linie te gast bij het Liniepadfestival op Fort Altena

Één vrouw is duizend mannen te erg!

In 2021 wordt herdacht dat het 400 jaar geleden is dat Hugo de Groot in een boekenkist ontsnapte uit slot Loevestein. In dat jaar, omgedoopt tot Hugo de Groot jaar, worden vele activiteiten ontplooid, daartoe is al een uitgebreid bidboek gemaakt. 

Ook organisaties uit de regio zijn uitgenodigd mee te denken over activiteiten in dat jaar. Daarom heb ik voorgesteld iets met de vrouwen van Hugo de Groot te doen. Met zijn vrouw Maria van Reigersbergen, zijn dienstmeisje (of dienstmaagd) Elsje van Houweningen en zijn dochter Cornelia. En laat ik nu een boeiende scriptie hebben gelezen van Leonie Stolk over Maria van Reigersbergen als Spiegel van de Deugd. Ze werd genomineerd voor de beste scriptieprijs in dat jaar.  

.Portret van Maria van Reigersberch uit 1640 door Michiel van Mierevelt (1566-1641)

Zo zijn er vele gedichten geschreven over Maria van Reigersbergen. De dichtregel 'Één vrouw is duizend mannen te erg' is van Joost van den Vondel uit een gedicht over deze 'huysvrouw' van Hugo de Groot. Volop inspiratie dus om deze vrouwen voor het voetlicht te halen. Overigens zijn er natuurlijk ook prachtige gedichten geschreven over slot Loevestein zelf. Wie kent niet de dichtregels van Hendrik Tollens uit het gedicht 'Herman de Ruyter' 

Waar Maas en Waal te zamen spoelt

En Gorkum rijst van ver

Daar heft zich op den linker zoom

en spiegelt n den breeden stroom

Een slot van eeuwen her

.

.

Krijgt Heerenveen een Rita van Gelderstraat?

Mijn vraag aan 355 gemeenten of daar een straat is vernoemd naar het eerste vrouwelijke raadslid levert mooie reacties op. Zo heeft de gemeente Heerenveen wel een enkele grietmannen (vanuit de vervening in de periode 1700/1800) en enkele burgemeesters (tot ca 1940 en alleen mannen) vernoemd.

De A is van Aletta

In een nog jonge woonwijk ten westen van de plaats Heerenveen (opgestart in 1999) is gekozen om voor een deel in de wijk de straatnamen aan de Oranjes te wijden (nabij het bosgebied Oranjewoud wat oorspronkelijk een “buiten” is geweest van de Friese Oranjes). Bij een volgend deel is daarna gekozen om als tegenhanger van de Oranjes een serie straatnamen te wijden aan mensen die zich hebben opgeworpen voor de bevrijding van de arbeidersklasse. Ook omdat er ter plaatse het afgraven van het hoogveen heeft plaatsgevonden. 

In Heerenveen werd zelfs een emancipatiewandeling gehouden

Naast Domela Nieuwenhuis zijn daar een aantal dames uit die tijd vernoemd die zich hebben ingezet voor de arbeidersbeweging en of emancipatie. Vernoemd zijn Trui Jentinkweg, Anna Giezenweg, Henriëtte Roland Holstweg, Annie Zernikeweg, AlettaJacobsweg, Nienke van Hichtumweg, Marga Klompéweg en Rosa Manusweg. Een persoon die door Heerenveen wel genoemd wordt, is Rita van Gelder (1940-2014). Zij is in de gemeente Heerenveen diverse jaren wethouder geweest. Of zij daarvoor ook het eerste vrouwelijke raadslid is geweest en de eerste vrouwelijke wethouder kon de gemeente mij niet vertellen. 

Kerken verwoest in oorlogstijd (6)

Vandaag is het 75 jaar geleden dat de Hervormde kerk van Wijk werd gebombardeerd door de geaillieerden. Een plaquette bij de ingang van de kerk herinnert aan die dieptrieste dag. 

De verwoeste Hervormde kerk van Wijk (salha.nl)

Het dompelde het dorp in diepe rouw omdat de bom ook de naastgelegen bakkerij Van der Pol trof, daar hadden mensen hun toevlucht gezocht in de kelder. Het exacte aantal doden is me niet helemaal duidelijk, in een publicatie wordt gesproken over 28  doden, maar ik las ook over veertig doden. De mensen werden begraven in een massagraf op de begraafplaats Rusthof in Wijk en Aalburg. In mei 2017 sprak ik met Janneke den Dekker uit Canada, zij was met man en dochter over uit Canada om bij de dodenherdenking op 4 mei aanwezig te zijn. 

Janneke den Dekker met haar man en dochter

Zij verloor tijdens het bombardement haar zusje en haar moeder en was nog ooggetuige van het wegdragen van de slachtoffers uit de bakkerij waar door het bombardement een brandende oven was omgevallen. Janneke was die middag thuisgebleven toen haar moeder in de bakkerij van Van der Pol ging helpen. 

Het massagraf op de begraafplaats het Rusthof in Wijk en Aalburg

Ook voor het project Brabant Remembers is een verhaal geschreven over het bombardement van Wijk. Overigens schenkt Tine Ritsema-Brons, een jonge predikantsvrouw, die vijfde januari 1945 in Wijk het leven aan een gezonde zoon. Zo geven leven en dood elkaar eindeloos de hand. 

Het verwoeste interieur van de Hervormde kerk

Waterschapsverkiezingen in 1990

Recent kreeg ik enkele archiefdozen cadeau met daarin tot mijn verrassing ook een envelop met stukken over enkele waterschapsverkiezingen voor het Hoogheemraadschap Alm en Biesbosch. 

Enkele van de 25 kandidaten in de categorie Gebouwd n district I

Erg democratisch waren die verkiezingen destijds nog niet, zo mochten alleen land- en huiseigenaren zich kandidaat stellen en hun stem uitbrengen. De echte democratisering kwam pas bij de waterschapsverkiezingen in 2008, dit als gevolg van de Wet modernisering waterschapsbestel die eind 2007 in werking trad. Een van doelen van de wet was het vergrote van de democratische legitimatie. Pas toen kon voor het eerst iedere Nederlander een stem uit brengen bij de waterschapsverkiezingen.

Van de tien kandidaten in de categorie Ongebouwd werden B. Gelton en M. Kramer niet gekozen

Toch blijft het boeiend om te lezen hoe bijvoorbeeld de waterschapsverkiezingen van 21 maart 1990. De regio was destijds nog in twee kiesdistricten in gedeeld. Werkendam was kiesdistrict I en in de catergorie Gebouwd Eigendom waren drie vacatures en hadden zich 25 mensen kandidaat gesteld. Enkele bekende namen waren Otto Bouman, Leo Melse, Henk van den Assem, Bas voor den Dag, Frederik van Beek, Kees Biesheuvel, Kees de Jong, Albert Timmerman en Thomas Westerhout. Onder de 25 kandidaten was ook een vrouw; Marry Visser-Van Doorn, die later nog Tweede Kamerlid was. Gekozen werden Thomas Westerhout, Otto Bouman en Leo Melse.

Een dag vol herinneringen

Na dertien jaar bloggen heb ik misschien alles al eens een keer geschreven over 3 januari, de geboortedag van mijn vader. 

Jan-Willem Kieboom

Dat was in 1936 op een vrijdag, vandaag 84 jaar geleden. Van alle gevierde verjaardagen herinner ik me uit mijn jeugd toch vooral dat het hartje winter was. Soms met sneeuw, soms alleen met vrieskou. Met altijd gezellige verjaardagen en veel familiebezoek. En na al die jaren blijft het toch altijd een dag vol herinneringen. Ook aan bijvoorbeeld mijn oma Doortje Kieboom. Die maar liefst 42 jaar weduwe was. Tja, dichter Gerrit Achterberg schreef al eens 'familie duurt een leven lang'. 

De gezinskaart van het gezin Kieboom

Waterschappen in de Tweede Wereldoorlog

Komende maanden zal veel aandacht zijn voor 75 jaar bevrijding. In aanloop naar de viering van 75 jaar vrijheid ben ik begonnen met onderzoek naar de rol van de waterschappen in de oorlog. 

Opgave van Joodsch personeel

Ik beperk me daarbij uiteraard tot mijn eigen regio. Dat betekent vooral veel spitwerk, inmiddels heb ik vijf dagen doorgebracht op het Streekarchief in Heusden en ik ben zeker nog niet klaar. Wat heb ik zoal gevonden? Opgaven van oorlogsschades, correspondentie over nieuwe rubberen laarzen voor de polderwerkers, inundaties van het gebied, tekort aan olie voor de gemalen. Maar ook ontslagen na de oorlog van een werknemer en bestuurder vanwege nazi sympathieën. 

Sprakeloos.............

Maar het meest schokkend zijn de brieven naar Gedeputeerde Staten van Brabant, waarin wordt opgegeven dat ze geen mensen van Joodschen bloed in dienst hebben. Iedere overheid werd geacht dat op te geven, de waterschappen vormden daarop geen uitzondering. Een van de brieven die ik vond was van 17 oktober 1940. Het toont aan hoe systematisch de Jodenvervolging is voorbereid. Maar het roept ook de vraag op waarom overheden dat toch zo slaafs doorgaven. Het zou een mooie vraag zijn voor het dilemmabos in het Biesbosch Museumeiland. Zou jij opgeven of je personeel van Joodschen bloed is als daarom gevraagd wordt?