Waar blijft het collectieve geheugen van Waterschap Rivierenland?

Het waren twee bijzondere dagen deze week bij Waterschap Rivierenland. In al die 750 jaar geschiedenis is het waterschap altijd gedragen door mensen. Maandag namen we op Slot Loevestein afscheid van negentien leden van het Algemeen Bestuur. Vandaag werden de nieuwe leden van het bestuur benoemd. 

Het nieuwe bestuur van Waterschap Rivierenland

Met zoveel vertrekkende leden van het Algemeen Bestuur verdwijnt ook een deel van het collectieve geheugen. Denk alleen al aan bestuurder Jan Bikker, die maar liefst 51 jaar aan kennis verzamelde in al die jaren dat hij bestuurder was. Welke sloten in de Alblasserwaard zou hij niet kennen? Ook Mathieu Gremmen nam 31 jaar kennis en ervaring mee naar huis, al blijft hij nu nog even aan als heemraad. Maandag had dijkgraaf Co Verdaas voor alle vertrekkende bestuurders een persoonlijk afscheidswoord. Over onze fractiegenoot Gerard van den Anker, die politiek echt leuk vindt. Die de onderste steen boven wil halen (fietsenstalling!). Gerard zelf riep het bestuur op om vooral zuinig te zijn op de dijkgraaf, maar ook op het waterschap. De dijkgraaf sprak over Arie van den Herik en zijn humor. Terwijl Arie zelf zijn liefde voor het gebied benoemde. Èn het baggermuseum! Voor alle scheidende bestuurders was er een glas met het wapen van ons waterschap en de naam van de bestuurder. 

Een glas als cadeau bij het afscheid van Arie en Gerard

Woensdag werden de nieuwe bestuurders beëdigd, ook een bijzonder moment. Hoe zal het ons bestuur vergaan met negentien nieuwe bestuurders. Van de elf bestuurders die wel bleven, is Goos den Hartog nu het langstzittende lid. Hij is sinds eind 2012 onafgebroken bestuurder, in september 2013 werd hij benoemd tot heemraad, ook in middels al bijna tien jaar. Het nieuwe bestuur bestaat nu uit elf vrouwen, een van hen is nog niet beëdigd. Ook de gemiddelde leeftijd lijkt flink gedaald, al heb ik daar nog geen exacte cijfers van. 

Naast het terras van het waterschapskantoor zit een broedende zwaan

Meer vrouwen in bestuur van Waterschap Rivierenland?

Op basis van de voorlopige verkiezingsuitslag van de waterschapsverkiezingen voor Waterschap Rivierenland kan het aantal vrouwen uitkomen op tien. Dat is twee meer dan in het huidige bestuur. 

De CDA vrouwen op de kieslijst, Esther en Hannie zijn gekozen (onder voorbehoud!)

Omdat het gaat om een voorlopige uitslag en er mogelijk door voorkeurstemmen nog wijzigingen mogelijk zijn in de samenstelling van het bestuur, houd ik wel een kleine slag om de arm. Maar op basis van de kieslijsten gaat het om Esther Groenenberg en Hannie Visser-Kieboom (CDA), Patricia de Cocq en Franka Tomassen, Nanette Reitsma (VVD), Annet IJff (PvdA), Lysanne Jackson (Partij voor de Dieren), Corine Peek en Melinda Boons (BBB). Bij de geborgde zetels voor natuur keert huidig AB lid Evelien Schlosser (Water Natuurlijk) terug in het Algemeen Bestuur. Voor SGP, ChristenUnie, AWP en JA21 zijn geen vrouwen gekozen. 

Na de laatste AB vergadering aan tafel met de vrouwen uit het AB van Waterschap Rivierenland

Sporen in het landschap van 750 jaar waterschapsgeschiedenis (deel 3)

Terwijl in het eerste deel over 750 jaar waterschapsgeschiedenis van Waterschap Rivierenland vooral het landschap centraal stond, kwamen in deel twee ook monumenten uit de historie in beeld. Ook in dit derde deel worden meerdere monumenten genoemd, maar komen ook ingrepen in het landschap aan bod. 

Waaiervlotdeuren van de Wilhelminasluis

We beginnen dit deel in 1904. In dat jaar werd het graven van de Bergsche Maas afgesloten en werd de Wilhelminasluis bij Andel officieel geopend. Het graven van de Bergsche Maas is uiteraard wel een grote ingreep in het landschap, het maakte van de huidige gemeente Altena een eiland tussen de rivieren. Met de opening van de sluis werd ook de Heusdense brug en later de Eilandse brug geopend. Ook kwamen de veren tussen Drongelen en Waalwijk en Dussen en Sprang-Capelle in de vaart. Het graven van de Bergsche Maas had ook tot gevolg dat bijvoorbeeld de peilschaal langs de dijk in Veen overbodig werd. Deze dateerde uit 1859(?) en werd in december 2018 herplaatst in de dijk bij het veer naar Aalst. De peilschaal bij Sleeuwijk dateerde uit dezelfde tijd als die in Veen. Ook werd bijvoorbeeld gemaal Oostkil, met nog eens achttien elektrische pompgemaaltjes in de polders, gebouwd werd vanwege het graven van de Bergsche Maas. 

De peilschaal in Veen

In 1917 wordt in de uiterwaarden bij Genderen een Amerikaanse windmotor geplaatst om het waterbeheer in goede banen te leiden. Bijna een eeuw later wordt deze gerestaureerd, het besluit daartoe werd genomen in de allerlaatste vergadering van het Hoogheemraadschap Alm en Biesbosch, alvorens het in 2005 opging in Waterschap Rivierenland. In de 20e eeuw worden ook de watermolens van lieverlee vervangen door elektrisch aangedreven gemalen, hoewel de watermolens in de Tweede Wereldoorlog weer op windkracht draaiden om de polders droog te malen bij gebrek aan brandstof voor de gemalen.

Veel publiek bij ingebruikname windmotor na de restauratie in 2009

In 1953 beleeft Nederland de watersnood, ook delen van het Land van Heusden en Altena worden getroffen, in Hank zijn zes doden te betreuren. De watersnood heeft tot gevolg dat langs de dijk vanaf Hank tot aan Werkendam muraltmuurtjes worden gebouwd. 

Muraltmuurtjes op de dijk tussen Hank en Werkendam

Grote ingrepen in het landschap vinden plaats als de ruilverkaveling in 1958 van start gaat. Tijdens de ruilverkaveling heerste en ongeremde sloopwoede. Ook werden de gemalen Altena en Hagoort gebouwd, die alle andere gemalen in het gebied overbodig maakten. Het natuurgebied het Pompveld is het enige polder die ontkomt aan de sloopwoede. Ook worden  twee bijzondere monumenten gebouwd, het aquaduct en de botenoverzet. Alles om het watersysteem opnieuw in te richten, de stroomrichting veranderde van oost naar west, naar afvoer van het water naar het noorden (gemaal Altena) en het zuiden van het gebied (gemaal Hagoort). Later volgt ook een ruilverkaveling in de Biesbosch, in de 21e eeuw weer gevolgd door ontpolderring van de Noordwaard. 

Het aquaduct aan de Poortweg in Uitwijjk/Almkerk

Gemaal de Neust in Tricht laat de gelaagdheid van 750 jaar waterschapsgeschiedenis zien

Wie soms om het hoekje van de tijd wil kijken, kon vandaag zijn hart ophalen in Tricht bij de officiële opening van het gemaal de Neust. Voor het schattige oude gemaaltje uit 1926 ligt een deel van het gewelf van de oude sluis uit 1558. Achter het gemaal staat nu het nieuwe gemaal, zo omspant dit ensemble maar liefst 465 jaar waterschapsgeschiedenis.

In een oogopslag zie je 465 jaar waterschapsgeschiedenis bij De Neust

Het gemaaltje uit 1926 heeft wel iets van een poppenhuis, het werd in 1926 gebouwd als elektrisch gemaal, ter vervanging van een ouder stoomgemaal. Met kenmerken van de Amsterdamse school is het thans een rijksmonument, niet meer dan terecht dat we als bestuur in februari 2019 besloten tot behoud van het gemaal en de bouw van een nieuw groter gemaal achter het bestaande gemaaltje. Het unieke aan het nieuwe gemaal (ontwerp van architect Anne Duizer uit Rijswijk) is dat het zowel water in- als uit kan laten vanuit de Bisschopsgraaf naar de Linge; ooit de vaarroute van Den Bosch naar Utrecht. 

Heemraad Mathieu Gremmen met de familie Verschuer van Marienwaerdt

Het gemaal is belangrijk om de fruitteelt in het gebied bij nachtvorst of droogte van voldoende water te voorzien, maar ook om bij hevige regenval het water vanuit Culemborg te kunnen wegmalen. Het nieuwe gemaal heeft een capaciteit van 264 kuub per minuut. Verder zijn een vistrap en ijsvogelwand aangebracht. De vistrap bij het gemaal lost één van de laatste barrieres op voor vissen die vanaf Gorinchem via de Linge naar Doornenburg willen zwemmen. 

De Bisshopsgraaf mondt voorbij het gemaal uit in de Linge

Loco-dijkgraaf Mathieu Gremmen mocht het gemaal officieel openen, Een eerdere opening was uitgesteld door het onverwachte overlijden van baron en buurman Frans Verschuer van Ldndgoed Marienwaardt. Hij was volop betrokken bij de nieuwbouw van gemaal de Neust, maar heeft de opening niet meer mee mogen maken, mooi dat Mathieu Gremmen daar nog aan refereerde, alvorens hij de openingshandeling verrichtte samen met enkele leden van de familie Verschuer van Marienwaerdt. Sinds de eerste plannen voor de nieuwbouw en vandaag zijn vijf jaar verstreken. Verder is het opmerkelijk dat vlak voor de waterschapsverkiezingen in 2019 het bestuur het plan goedkeurde en nu vlak voor de waterschapsverkiezingen van 2023 de officiele opening plaatsvond. 

Plaquette van polderdistrict Lek en Linge

Vijftiende Toontje Sprengerpluim voor Fientje Bax

De Toontje Sprengerpluim is dit jaar toegekend aan Fientje Bax uit Wijk en Aalburg. Al meer dan tien jaar zet zij zich met Vrouw & Altena in voor het meer zichtbaar maken van vrouwen in het Land van Heusden en Altena. Zo was ze initiatiefnemer voor de succesvolle verkiezingen van de meest ondernemende vrouw in de regio. Met de uitgave van enkele tijdschriften, maar ook door het opzetten van Altena Vrouwen in Besturen die de training ‘Vrouwen in Besturen’ opzette, om zo vrouwen te stimuleren om bestuurlijk actief te worden.  De Toontje Sprengerpluim is uitgereikt tijdens de viering van Internationale Vrouwendag in Xinix Nieuwendijk.

 

Uitreiking van de pluim aan Fientje Bax

 De Toontje Sprengerpluim werd eerder uitgereikt aan Hetty van der Stelt, Sylvana de Backer, Carla Breuer, Loes Lijmbach, Hennie Schermers, Paula Jorritsma, Marienke de Boer-van Lankeren, Jenneke Komejan, Corine Verweij, Carola Schouten, Riet de Graaf, Jade Buchholtz en Anne-Wil Maris. De Toontje Sprengerpluim, die sinds 2009 jaarlijks wordt uitgereikt rond Internationale Vrouwendag (8 maart) door Hannie Visser-Kieboom verwijst naar Toontje Sprenger, zij was in 1939 het eerste vrouwelijke raadslid in het Land van Heusden en Altena in de gemeente Sleeuwijk en De Werken c.a. Samen met een zus en broer runde ze café Sprenger bij het voetveer van Sleeuwijk naar Gorinchem. 

 

 

Uitreiking van de pluim aan Jade Buchholtz

Met het uitreiken van de pluim wordt zo jaarlijks aandacht gevraagd voor meer vrouwen in politiek en besturen. Besturen horen een afspiegeling te zijn van de maatschappij. Zo telt de huidige gemeenteraad van Altena zeven vrouwen (23 procent) en zijn twee van de vijf wethouders vrouw. Provinciale Staten van Brabant heeft 36 procent vrouwen en het bestuur van Waterschap Rivierenland 30 procent. Via https://stemopeenvrouw.com/stemhulp/ is te zien hoeveel vrouwen op 15 maart verkiesbaar zijn. De uitreiking van de pluim is ook een oproep om op een vrouw te stemmen.

Toontje Sprenger

 Om vrouwen meer zichtbaar te maken is tevens een verzoek ingediend bij de gemeente Altena om in het dorp Sleeuwijk een straat te vernoemen naar Toontje Sprenger. Dit verzoek staat inmiddels op de agenda van de straatnamencommissie. Ook elders in Nederland zijn straten vernoemd naar vrouwelijke raadsleden; het gaat om ca. dertig gemeenten.

Ooit krijgt Sleeuwijk een Toontje Sprengerstraat

Sporen in het landschap van 750 jaar waterschapsgeschiedenis (deel 2)

De 750 jaar waterschapsgeschiedenis van Waterschap Rivierenland is terug te vinden in talloze archieven. Maar wie ronddwaalt door het Land van Heusden en Altena ziet die geschiedenis vooral terug in het landschap en bij bijzondere monumenten. 

de Kaaie Paole in Veen

In dit tweede deel over de waterschapsgeschiedenis beginnen we in 1785, de datering van de Kaaie Paole die tussen Veen en Andel de grens markeren tussen het waterschap Oudland van Altena en het hoogheemraadschap van de Hoge Maasdijk. Op de paal van Oudland van Altena staan twee zalmen uit het wapen van het Land van Altena. Op de rechterpaal staat het rad van Heusden en het jaartal 1785. Mogelijk hebben op deze plek nog oudere palen gestaan om de grens te markeren, Bijna aan de andere zijde van de gemeente Altena werd in 1791 de Zuid-Hollandse molen gebouwd. Deze molen maalde de Zuid-Hollandse polder droog. Op de molen is een mooie steen aangebracht met de namen van dijkgraaf Wouter van Eeten, vijf heemraden en de penningmeester van het polderbestuur. In de drie dijkenroute van de BiesboschLinie en Erfgoed Altena is deze molen ook opgenomen. 

Bezoek aan de Zuid-Hollandse molen in 2004 met Cees Schalken en Marjolein Hak, op de achtergrond de steen met de namen van dijkgraaf en heemraden

In 1809 vond in het Rivierenland een grote watersnoodramp plaats, ook de gemeente Altena werd hierdoor getroffen. Zo liet de ramp zijn sporen na in Rijswijk, daar ontstond de Rijswijkse wiel. Ook nog eens het enige stukje Altena met zandgrond in plaats van de klei. Zes jaar na deze watersnoodramp werden de Papsluis en de sluis bij Woudrichem gebouwd, de oudste bouwwerken van de Nieuwe Hollandse Waterlinie in de streek. Gezien het beperkte economische belang van het gebied vonden de hoge heren in Den Haag twee sluizen voldoende, daarmee kon het gebied onder water worden gezet. Het gaat om zogenaamde waaiersluizen, deze kunnen zowel bij hoog als bij laag water open worden gezet om de polders onder water te zetten.

De Rijswijkse wiel ontstond na de watersnoodramp van 1809

In 1885 begint het graven van de Bergsche Maas, een huzarenstukje en ook wel de Deltawerken van de 19e eeuw genoemd. Het graven van de Bergsche Maas viel onder verantwoording van Rijkswaterstaat, maar door dit waterwerk veranderde wel de waterhuishouding in het gebied. Zodanig, dat in 1902 het gemaal de Drie Sluizen werd gebouwd in Nieuwendijk. 

Het gemaal de Drie Sluizen in Almkerk